Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii przygotowało projekt zmian w Kodeksie pracy oraz ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w zakresie badania trzeźwości pracowników. Regulacje dotyczą także środków, które działają podobne do alkoholu, czyli dopalaczy i innych substancji psychoaktywnych.
Kontrola trzeźwości w pracy: aktualny stan prawny
Obecnie kwestia badania trzeźwości pracowników budzi wiele kontrowersji. Pracodawcy nie są uprawnieni do samodzielnej i wyrywkowej kontroli na obecność alkoholu ani innych substancji w organizmie. Z tego powodu muszą często posiłkować się wzywaniem policji.
Jak podaje Ministerstwo w uzasadnieniu projektu brak możliwości weryfikacji, czy pracownik nie znajduje się pod wpływem substancji lub środka negatywnie wpływającego na jego zdolność psychofizyczną — w odniesieniu do pewnych grup pracowników — może zagrażać zdrowiu i życiu zarówno samego pracownika znajdującego się pod wpływem takich substancji czy środków, jak i jego współpracowników, ale również osób trzecich, a w niektórych przypadkach także mieniu pracodawcy, które może zostać uszkodzone bądź zniszczone, co może pociągać za sobą poważne skutki finansowe dla pracodawcy. W skrajnych przypadkach może również doprowadzić do śmierci pracownika lub innych osób.
Od tej pory, powyższe kwestie będą regulowane nowymi przepisami Kodeksu pracy tj. art. 221c do art. 221h.
Badanie trzeźwości pracownika: nowe procedury kontroli
- pracodawca będzie mógł wprowadzić kontrolę trzeźwości, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia pracodawcy, pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników;
- kontrola trzeźwości nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika;
- kontrola trzeźwości będzie obejmowała badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego polegające na stwierdzeniu obecności albo braku alkoholu w organizmie pracownika;
- informację wskazującą na obecność alkoholu w organizmie pracownika, pracodawca będzie przetwarzał wyłącznie do celów, dla których została zebrana i będzie ją przechowywał w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy od dnia jej zebrania, chyba że informacja ta będzie dowodem w postępowaniu, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania — wówczas informacja będzie przechowywana do prawomocnego zakończenia postępowania. Po tym okresie informacja będzie ulegała zniszczeniu;
- grupę lub grupy pracowników objęte kontrolą trzeźwości, metodę kontroli oraz sposób jej przeprowadzenia będzie ustalana w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy;
- wprowadzeniu kontroli trzeźwości pracodawca będzie musiał poinformować pracowników w sposób u niego przyjęty, nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania.
Konsekwencje kontroli trzeźwości w pracy
Zgodnie z przyszłym art. 221d Kodeku pracy, pracodawca nie dopuści do wykonywania pracy pracownika, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie, wskazującą na stan po użyciu alkoholu w rozumieniu art. 46 ust. 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub spożywał alkohol w czasie pracy. Okoliczności stanowiące podstawę niedopuszczenia pracownika do wykonywania pracy będą przekazywane pracownikowi do wiadomości.
Na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do wykonywania pracy, badanie stanu trzeźwości pracownika alkomatem będzie przeprowadzane przez policję. Autorzy projektu dopuszczają także badanie krwi jako następstwo badania alkomatem, albo jeżeli nie ma możliwości wykorzystania tej metody. Krew do badania będzie pobierana przez wykwalifikowanego pracownika służby zdrowia.
Okres niedopuszczenia pracownika do wykonywania pracy będzie okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który, przypadku uzyskania wyniku badania stwierdzającego brak alkoholu w organizmie pracownika, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Jak przewiduje projekt, kontrolą trzeźwości i na obecność środków działających podobnie do alkoholu objęci będą nie tylko pracownicy, ale także osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osoby fizyczne prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.
Projekt przewiduje ponadto uchylenie art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz nadanie nowego brzmienia art. 47 ust. 2 tej ustawy, który będzie stanowił delegację ustawową dla ministra zdrowia do wydania rozporządzenia, w którym określi on warunki i sposób przeprowadzania badań, sposób ich dokumentowania oraz weryfikacji.
Nowelizacja ma także zmienić obecne brzmienie art. 108 par. 2 Kodeksu pracy, na mocy którego istnieje możliwość stosowania kary porządkowej jaką jest kara pieniężna za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie po użyciu alkoholu. Odtąd pracodawca będzie mógł nałożyć karę pieniężną za stawienie się do pracy w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu lub spożywanie alkoholu lub zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy.
Środki działające podobnie do alkoholu
Nowe przepisy mają być też dla pracodawców podstawą do wprowadzenia kontroli na obecność u pracowników «środków działających podobnie do alkoholu w ich organizmach». Kontrolę w tym zakresie pracodawca będzie mógł wprowadzić podobnie jak w przypadku alkoholu — jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia pracodawcy.
Będzie ona przebiegała na podobnych zasadach, co kontrola trzeźwości, a pracodawca będzie mógł nie dopuścić do wykonywania pracy pracownika, jeżeli kontrola wykaże obecność takiego środka w organizmie pracownika albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu takiego środka lub zażywał taki środek w czasie pracy. W tym przypadku dopuszczone będzie badanie krwi lub moczu.
Projekt nie zawiera jednak definicji powyższych substancji, ani odesłania w tym zakresie do innych przepisów. Można domniemywać, że Ministerstwo doprecyzuje projekt uzupełniając go o definicję, listę substancji albo odesłanie do właściwych przepisów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
Kontrola trzeźwości w pracy — kontrowersje
Oprócz niejasności wynikających z braku definicji «środków działających podobnie do alkoholu», polscy pracodawcy zwracają także uwagę na brak regulacji co do narzędzia, jakim pracodawca ma przeprowadzać badanie trzeźwości. Alkomaty dostępne na rynku różnią się dokładnością pomiaru, czego nie uwzględnia nowelizacja.
Inny problem wiąże się z obowiązkiem przechowywania informacji na temat spożycia alkoholu w aktach osobowych pracownika, w wyjątkowych przypadkach dłużej niż 6 miesięcy. Taki sposób realizacji obowiązku informacyjnego stanowi zdaniem niektórych pracodawców zbędny formalizm i naraża ich na dodatkowe koszty.
Projekt znajduje się obecnie na etapie konsultacji publicznych. Przepisy mają wejść w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia.
Link do treści nowelizacji: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12347305