Fundacja rodzinna jest nową instytucją. Została wprowadzona przez polskiego ustawodawcę do obrotu prawnego w 2023 roku. Jej podstawowym celem jest zabezpieczenie oraz kumulacja rodzinnego majątku. Jak również zapewnienie możliwości wykorzystania go przez przyszłe pokolenia, w ramach wielopokoleniowej sukcesji oraz rozwijanie na tej podstawie odpowiedniej działalności inwestycyjnej.
Potrzeba ustanowienia przez ustawodawcę instytucji fundacji rodzinnej wyniknęła z istniejących problemów z sukcesją. W przeciwieństwie do dotychczasowych rozwiązań, gwarantuje ona uniknięcie rozdrobnienia majątku rodzinnego czy też jego rozpadu bądź roztrwonienia. Fundator bowiem może ustalić prawnie wiążące cele fundacji, poprzez na przykład inwestowanie majątku w określony sposób.
Czym jest fundacja rodzinna?
Kwestie związane z instytucją fundacji rodzinnej regulują przepisy ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz. U. poz. 326).
Zgodnie z nią, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu:
- gromadzenia mienia,
- zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz
- spełniania świadczeń na ich rzecz.
W jaki sposób utworzyć fundację rodzinną?
Do powstania fundacji rodzinnej jest wymagane:
- złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej,
- ustalenie statutu,
- sporządzenie spisu mienia,
- ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut,
- wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.
Fundacja rodzinna może zostać ustanowiona przez fundatora jeszcze za jego życia na podstawie aktu założycielskiego albo też na podstawie testamentu. Obydwa te dokumenty muszą zostać sporządzone w formie aktu notarialnego. Organizację oraz szczegółowy cel fundacji rodzinnej określa fundator w jej statucie.
Do powstania fundacji rodzinnej konieczne jest także wniesienie odpowiedniego funduszu założycielskiego:
- przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo
- w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie,
Poza tym, fundusz założycielski fundacji rodzinnej jest pokrywany w całości przez Fundatora i nie może być niższy niż 100.000,00 zł.
Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, który prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Fundacja rodzinna w organizacji
Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Nie posiada ona oczywiście wszystkich tych uprawnień, jakie posiada fundacja, która nabyła już pełną osobowość prawną. Może jednak zarządzać we własnym imieniu posiadanym majątkiem i zapewniać jego ochronę. Dopuszczalne jest także w szczególności nabywanie przez nią praw, w tym własności nieruchomości i innych praw rzeczowych, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Jest reprezentowana przez fundatora lub powołanego przez niego pełnomocnika, a w pewnych przypadkach, wskazanych w ustawie – przez zarząd.
Kto to jest fundator fundacji rodzinnej?
Fundatorem jest osoba, która ustanawia fundację rodzinną. Może nim być wyłącznie osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Co do zasady, fundacje rodzinne mogą być ustanowione przez więcej niż jednego fundatora, co jednak nie dotyczy tych z nich, które zostały ustanowione na podstawie testamentu.
Jeżeli fundacja rodzinna ma więcej niż jednego fundatora, wykonują oni swoje prawa i obowiązki wspólnie, chyba że statut stanowi inaczej.
Co istotne, prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, jednakże może on w statucie powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie, określając jednocześnie jego zakres.
Musisz także wiedzieć, że fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej.
Kim jest beneficjent fundacji rodzinnej?
Beneficjentem fundacji rodzinnej może być dowolna osoba fizyczna, w tym sam fundator oraz organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Wszystkie podmioty o takim statusie powinny zostać określone w akcie założycielskim wraz z zakresem przysługujących im świadczeń. Mają one postać składników majątkowych, w tym środków pieniężnych, rzeczy lub praw i zostają przeniesione na beneficjenta albo oddane mu do korzystania przez fundację rodzinną, zgodnie ze jej statutem i listą beneficjentów.
Fundacja rodzinna w przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną może w szczególności pokrywać koszty jego utrzymania lub kształcenia.
Co ważne, spełnienie świadczenia na rzecz beneficjenta fundacji rodzinnej nie może zagrażać jej wypłacalności wobec wierzycieli i każdorazowo jest uzależnione od bieżącej sytuacji finansowej, w jakiej się ona znajduje. Przez wypłacalność rozumie się zdolność fundacji rodzinnej do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a opóźnienie w ich wykonaniu nie przekracza trzech miesięcy.
Musisz wiedzieć, że prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne, nie mogą więc zostać przeniesione na inną osobą. Zasada ta jednak nie dotyczy jego wierzytelności. Może on jednak zrzec się swoich uprawnień, co wymaga zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Dodać trzeba, że zrzeczenie się wszystkich uprawnień przez beneficjenta jest równoznaczne ze zrzeczeniem się tego statusu.
Jakie są władze fundacji rodzinnej?
Na władze fundacji rodzinnej składają się:
- zarząd,
- rada nadzorcza, jeśli została powołana,
- zgromadzenie beneficjentów.
Zarząd
Zarząd jest organem wykonawczym fundacji. Do jego najważniejszych kompetencji należy:
- prowadzenie jej bieżących spraw oraz reprezentowanie na zewnątrz,
- realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie,
- spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.
Powołuje go i odwołuje fundator na 3 letnią kadencję, o ile statut nie stanowi inaczej. Po śmierci fundatora zarząd powołuje i odwołuje rada nadzorcza, jeżeli została powołana.
Zarząd może być jedno lub wieloosobowy, a do pełnienia funkcji jego członka może być powołana jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw fundacji rodzinnej, przy czym reprezentuje ją dwóch członków zarządu działających łącznie, chyba że statut stanowi inaczej.
Rada nadzorcza
Jest ona powoływana przez fundatora w celu sprawowania nadzoru nad działalnością zarządu w zakresie zgodności z prawem oraz aktami obowiązującymi w fundacji rodzinnej. Jej ustanowienie jest konieczne tylko w przypadku, gdy liczba beneficjentów przekroczy dwadzieścia pięć osób.
Kadencja członków rady nadzorczej wynosi 5 lat, chyba że statut przewiduje inny okres czasu.
Zgromadzenie beneficjentów
Zgromadzenie tworzą beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim. Jest ono zwoływane przez zarząd, chyba że statut stanowi inaczej.
Zadaniem zgromadzenia jest:
- rozpatrywanie i zatwierdzanie rocznych sprawozdań finansowych fundacji,
- udzielanie absolutorium członkom jej zarządu,
- podejmowanie uchwał w sprawach wyszczególnionych w statucie lub ustawie.
Fundacja rodzinna a kwestie podatkowe
Fundacja rodzinna, jako instytucja mająca służyć kumulacji kapitału, korzysta z szeregu przywilejów podatkowych.
Wyrazem tego jest zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z art. 3 pkt 9 ustawy o podatku od spadków i darowizn, podatkowi temu nie podlega nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych:
- będących przedmiotem świadczenia fundacji rodzinnej na rzecz beneficjentów (w tym fundatorów),
- stanowiących mienie otrzymane w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, także tej, która znajduje się dopiero w fazie organizacji.
Dzięki przewidzianemu w art. 6 ust. 1 pkt 25 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych zwolnieniu podmiotowemu, otrzymanie majątku przez fundację rodzinną nie skutkuje powstaniem obowiązku podatkowego w tym zakresie. Skutek taki występuje zarówno w przypadku, gdy ma to miejsce w celu pokrycia funduszu założycielskiego, jak i w przypadku darowizny dokonywanej już w trakcie działalności fundacji.
Poza tym, fundacja rodzinna zwolniona jest z obowiązku uiszczania podatku CIT od wszystkich osiąganych dochodów, na przykład z tytułu zbywania należących do niej składników majątkowych. W jej przypadku obowiązek zapłaty tej daniny publicznej powstaje z chwilą, gdy następuje przekazanie odpowiednich środków beneficjentom, także w sytuacji, gdy związane to jest z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
W takim wypadku obowiązuje zryczałtowana, 15 % stawka podatku. Przy jego obliczaniu, nie jest dopuszczalne odliczanie kosztów uzyskania przychodów i amortyzacji. Podstawę opodatkowania stanowi przychód równy wartości świadczenia lub mienia otrzymywanego przez beneficjenta.
Na koniec, warto wspomnieć, iż fundacja rodzinna jest podatnikiem podatku od towarów i usług VAT.
Podsumowanie
Fundacja rodzinna stanowi bardzo użyteczne narzędzie, służące ochronie kapitału rodzinnego na przestrzeni wielu pokoleń. Szczególnie przydatna jest dla przedsiębiorców, którzy poprzez jej utworzenie są w stanie zapewnić sukcesję swojego przedsiębiorstwa w sposób uporządkowany i służący celom wskazanym przez fundatora, a jednocześnie zabezpieczający przed jego rozpadem czy roztrwonieniem należącego do niego majątku. Podlega on bowiem zarządowi i dystrybucji zgodnie z wolą fundatora, która określona jest w statucie, a sama fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w zakresie określonym w ustawie.
Powinieneś również pamiętać w tym kontekście, iż fundacja rodzinna odpowiada w bardzo ograniczonym zakresie za długi fundatora. Następuje to jedynie do wartości mienia, które zostało przez niego wniesione według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela i tylko za zobowiązania powstałe przed ustanowieniem fundacji. Jest ona więc chroniona przed zobowiązaniami prywatnymi fundatora, powstałymi po jej założeniu. Wyjątek stanowią świadczenia alimentacyjne, które mogą być egzekwowane z majątku fundacji, nawet jeśli powstały po jej powołaniem do życia.
