Wiele spośród transakcji dokonuje się między podmiotami pozostającymi w bliskich relacjach biznesowych, np. należącymi do jednej grupy kapitałowej. Transakcje tego rodzaju, czyli transakcje z podmiotami powiązanymi, mogą obejmować m.in. przepływ towarów między osobami prawnymi czy wykonywanie usług przez zarząd na rzecz prowadzonej spółki. W takich sytuacjach występuje ryzyko, że ceny ustalone przez przedsiębiorców w znaczący sposób wpłyną na obniżenie zobowiązań podatkowych, co z perspektywy innych uczestników rynku i organów państwowych może stanowić przejaw nieuczciwej konkurencji. Aby ograniczyć to ryzyko i przeciwdziałać zjawisku ustalania cen odbiegających od poziomu cen rynkowych, poszczególne państwa, w tym Polska, wprowadziły szereg regulacji prawnych dotyczących transakcji z podmiotami powiązanymi. W artykule zajmujemy się ich omówieniem, skupiając się na obowiązujących aktualnie w 2023 r. przepisach ustaw o podatku dochodowym. Warto czytać dalej!
Co to są podmioty powiązane?
Problematyka transakcji między podmiotami powiązanymi obejmuje kilka definicji legalnych, których poznanie jest z perspektywy przedsiębiorcy bardzo ważne. Definicje te występują w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych (ustawie o CIT) oraz ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawie o PIT). Chodzi w pierwszej kolejności o definicje podmiotów powiązanych, znajdujące się w przepisach art. 11a ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT oraz art. 23m ust. 1 pkt 4 ustawy o PIT. Zgodnie z nimi przez podmioty powiązane należy rozumieć:
- podmioty, z których jeden podmiot wywiera znaczący wpływ na co najmniej jeden inny podmiot,
- podmioty, na które wywiera znaczący wpływ: ten sam inny podmiot lub małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia osoby fizycznej wywierającej znaczący wpływ na co najmniej jeden podmiot,
- spółkę niebędącą osobą prawną i jej wspólnika,
- spółkę komandytową i spółkę komandytowo-akcyjną, a także jej komplementariusza,
- spółkę jawną i jej wspólnika,
- podatnika i jego zagraniczny zakład, a w przypadku podatkowej grupy kapitałowej – spółkę kapitałową wchodzącą w jej skład i jej zagraniczny zakład.
Warto przeczytać: Delegowanie pracowników do Niemiec
Podmioty powiązane w 2023 r. a wywieranie znaczącego wpływu
Nietrudno zauważyć, że aby poprawnie zrozumieć powyższe definicje, należy dowiedzieć się, na czym polega wywieranie znaczącego wpływu. Pojęcie to zdefiniowano w przepisach art. 11a ust. 2 pkt ustawy o CIT i art. 23m ust 2 ustawy o PIT. Wskazują one, że wywieraniem znacznego wpływu jest:
- posiadanie bezpośrednio lub pośrednio co najmniej 25%:
- udziałów w kapitale, lub
- praw głosu w organach kontrolnych, stanowiących lub zarządzających, lub
- udziałów lub praw do udziału w zyskach, stratach, lub majątku, lub ich ekspektatywy, w tym jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych, lub
- faktyczna zdolność osoby fizycznej do wpływania na podejmowanie kluczowych decyzji gospodarczych przez osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej,
- pozostawanie w związku małżeńskim albo występowanie pokrewieństwa lub powinowactwa do drugiego stopnia.
Na gruncie powyższych definicji przez transakcje między podmiotami powiązanymi można rozumieć np. relacje biznesowe między zarządem a spółką czy też między spółką a jej prokurentem (prokura to szczególnego rodzaju pełnomocnictwo). Powiązania wystąpią również w przypadku więzi rodzinnych: jeśli dwa podmioty są zarządzane osobno przez każdego ze współmałżonków, wówczas stanowią one podmioty powiązane w rozumieniu ustaw o podatku dochodowym. Należy przy tym pamiętać, że najbardziej typowym rodzajem powiązań są oczywiście powiązania kapitałowe, np. w postaci posiadania udziałów.
Oferta: Doradztwo podatkowe Kraków
Jakie obowiązki spoczywają na podmiotach powiązanych?
Na podmiotach powiązanych spoczywa obowiązek ustalania w odpowiedni sposób tzw. cen transferowych. Cena transferowa stanowi rezultat finansowy warunków ustalonych lub narzuconych w wyniku istniejących powiązań, w tym cena, wynagrodzenie, wynik finansowy lub wskaźnik finansowy (art. 11a ust 1 pkt 1 ustawy o CIT; art. 23m ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT).
Sposób ustalenia cen
Podmioty powiązane powinny stosować się do tzw. zasady rynkowej, tzn. ustalać ceny na warunkach, które ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane (art. 11c ust. 1 ustawy o CIT;
art. 23o ust. 1 ustawy o PIT). Jeśli podmioty określą cenę niższą bądź wyższą niż cena rynkowa, urząd skarbowy może skorygować podaną kwotę. Ewentualna niezgodność z ceną rynkową wiąże się także z ryzykiem poniesienia odpowiedzialności karnoskarbowej. Celem powyższych regulacji jest ograniczenie nieuczciwej konkurencji będącej efektem korzyści finansowych, jakie odnoszą podmioty, ustalając między sobą ceny na „preferencyjnych” warunkach.
Nowy JPK a podmioty powiązane
JPK czyli Jednolity Plik Kontrolny jest wystandaryzowanym zbiorem danych, generowany przy użyciu systemów informatycznych wspierających księgowość u przedsiębiorców będących podatnikami VAT. Od 1 października 2020 r. wszystkich podatników VAT obowiązuje nowy plik JPK – JPK_V7. Należy pamiętać, że podmioty powiązane mają obowiązek oznaczenia w nowym JPK dokonywanych między sobą transakcji za pomocą specjalnego symbolu. Sposób rozumienia pojęcia podmiotu powiązanego w ustawie o podatku od towarów i usług (ustawie VAT) jest tożsamy z tym, który opisaliśmy powyżej. Zgodnie bowiem z przepisem art. 32 ust. 2 pkt 1 ustawy o VAT przez powiązania między nabywcą a dokonującym dostawy towarów lub usługodawcą należy rozumieć powiązania w rozumieniu art. 23m ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT i art. 11a ust. 1 pkt 5 ustawy o CIT, czyli powiązania występujące między podmiotami powiązanymi.
Podmioty powiązane a ustawa o rachunkowości
Na zakończenie zwróćmy jeszcze uwagę na fakt, że nie w każdej sytuacji przedsiębiorcy będą korzystać z wymienionych wyżej przepisów. Warto pamiętać, że w polskim prawie, ściślej w ustawie o rachunkowości, podmioty powiązane zostały zdefiniowane w odmienny niż opisany sposób. W art. 3 ust. 1 pkt 43 i 44 czytamy, że przez jednostki powiązane rozumie się dwie lub więcej jednostek wchodzących w skład danej grupy kapitałowej, zaś grupą kapitałową jest jednostka dominująca wraz z jednostkami zależnymi. Ustawa o rachunkowości reguluje sytuację prawną takich osób prawnych jak spółki komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne, spółki z o.o. czy spółki akcyjne (wszystkie są zobowiązane do prowadzenia pełnej księgowości). Wybrane podmioty powiązane powinny w swojej działalności uwzględniać nie tylko przepisy ustawy o CIT czy ustawy o PIT, ale również przepisy ustawy o rachunkowości.
Czytaj także: Outsourcing księgowości
PODSUMOWANIE – Transakcje między podmiotami powiązanymi
Definicje pojęcia podmiotu powiązanego znaleźć można w przepisach ustaw o podatku dochodowym: ustawy o PIT i ustawy o CIT. Definicje te są szerokie w takim sensie, że uwzględniają różnego rodzaju relacje między przedsiębiorcami, nie tylko biznesowe, ale również rodzinne. Na podmiotach powiązanych spoczywa szereg obowiązków prawnych. Najważniejszym z nich jest konieczność dostosowania wysokości cen transferowych do cen rynkowych. Uchybienie temu obowiązkowi może skutkować nałożeniem na przedsiębiorcę
sankcji karnoskarbowych. Prawodawca dąży w ten sposób do ograniczenia liczby transakcji, które generują zjawisko nieuczciwej konkurencji. Należy dodatkowo pamiętać, że przedsiębiorcy, będący jednocześnie czynnymi podatnikami VAT, powinni oznaczać w Jednolitym Pliku Kontrolnym transakcje, których dokonują jako podmioty powiązane.
Omawiane w artykule definicje podmiotów powiązanych nie są jedynymi definicjami legalnymi, które dotyczą wskazanej problematyki. Definicje takie można znaleźć nie tylko w ustawach o podatku dochodowym, ale również w ustawie o rachunkowości (mowa jest w niej o jednostkach powiązanych). Do podmiotów, które powinny uwzględnić w swoich działaniach przepisy ustawy o rachunkowości, należą zwłaszcza spółki komandytowe, spółki komandytowo-akcyjne, spółki z o.o. czy spółki akcyjne.
