Sąd Najwyższy wyrokiem z 24 lutego 2021 r orzekł, że wierzyciel nie ponosi odpowiedzialności za zaspokojenie się ze środków omyłkowo wpłaconych na rachunek dłużnika (sygn. akt SN III CSKP 59/21). Odpowiedzialności nie można przypisać także bankowi prowadzącemu rachunek klienta. Sąd uwzględnił skargę kasacyjną banku i i przekazać sprawę Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Stan faktyczny
W dniu 26 kwietnia 2016 r. komornik dokonał zajęcia rachunku bankowego K. P. w Banku Spółdzielczym w S. W dniu 5 maja 2016 r. strona powodowa przelała na rachunek bankowy K. P. kwotę 120.979,85 zł, jako tytuł wskazując faktury VAT z 21 kwietnia 2016 r. i z 22 kwietnia 2016 r. Na obu fakturach jako sprzedawca figurował R. M., zaś nabywcą towaru była powodowa spółka. Pismem z 10 maja 2016 r. strona powodowa zwróciła się do strony pozwanej o zwolnienie spod zajęcia kwoty 120.979,85 zł znajdującej się na rachunku bankowym K. P., wskazując, że została ona przez Spółkę przelana na ten rachunek omyłkowo.
Pismem z 10 maja 2016 r. strona powodowa zwróciła się do strony pozwanej (banku) o zwolnienie spod zajęcia kwoty 120.979,85 zł znajdującej się na rachunku bankowym K. P., wskazując, że została ona przez spółkę przelana na ten rachunek przez pomyłkę. Następnego dnia powód zwrócił się z podobnym wnioskiem do komornika. Zarówno bank jak i komornik odmówili zwolnienia wskazanej kwoty. Ostatecznie komornik przekazał z zajętych 107 tys. zł 98 tys. wierzycielowi K. P., czyli pozwanemu bankowi. Resztę zaliczył na poczet kosztów egzekucji.
Poszkodowana spółka pozwała bank, wskazując, że wyrządził jej szkodę poprzez zajęcie należących do spółki kwot na rachunku K. P. Sąd rejonowy oddalił powództwo, wskazując, że stronie powodowej nie służy roszczenie odszkodowawcze w stosunku do pozwanego wywiedzione na podstawie art. 415 k.c., natomiast bezpodstawne wzbogacenie nastąpiło nie po stronie pozwanej, a po stronie posiadacza rachunku bankowego (K. P.), którego dług wobec pozwanego banku został spłacony w następstwie zajęcia jego wierzytelności z rachunku bankowego.
Sąd apelacyjny stwierdził z kolei, że pozwany bank wiedział, iż dłużnik otrzymał pieniądze wskutek błędnego przelewu, zatem powinien je zwrócić spółce (dłużnik oddał pozostałą część przypadkowo otrzymanej kwoty) – skoro więc bank wiedział, że dłużnikowi należność nie przysługiwała, to doszło do bezpodstawnego wzbogacenia. Od wyroku sądu apelacyjnego bank odwołał się do Sądu Najwyższego.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy przypomniał, że zgodnie z art. 725 k.c., przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Z chwilą wpłaty środków pieniężnych posiadacz rachunku bankowego nabywa roszczenie o wypłatę środków pieniężnych w określonej wysokości. W przypadku, gdy przedmiotem wpłaty są znaki pieniężne (monety lub banknoty) wpłacający traci ich własność, a ich właścicielem staje się bank. Sąd Najwyższy przyznał rację sądowi apelacyjnemu, który wskazał, że umowa rachunku bankowego obejmuje zobowiązanie banku do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku bankowego, nie zaś dla banku osób trzecich, z którymi nie łączy go jakakolwiek więź prawna. Posiadaczowi rachunku bankowego przysługuje wobec prowadzącego rachunek banku wierzytelność o wypłatę zgromadzonych na nim środków. Dopóki nie nastąpi sprostowanie we wpisie na rachunku bankowym, wpis pełni także funkcję konstytutywną, stanowiąc materialnoprawną przesłankę rozporządzania przez posiadacza zgromadzonymi środkami pieniężnymi.
W świetle powyższego Sąd Najwyższy uznał w niniejszej, że z chwilą przekazania przez stronę powodową na rachunek bankowy K. P. kwoty 120.979,85 zł uprawnionym do tych środków stał się bank. Przedmiotem zajęcia stała się wierzytelność K. P. wobec banku o wypłatę tej kwoty.
Nie można zatem zasadnie twierdzić, iż doszło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego banku (art. 405 k.c.). Na gruncie tego przepisu przesłankami roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia są: uzyskanie korzyści (wzbogacenie), utrata korzyści (zubożenie kosztem majątku), a także przesunięcie majątkowe z majątku pierwszego do majątku drugiego. Aby można było mówić o „bezpodstawności” wzbogacenia konieczne jest, aby przesunięcie majątkowe nastąpiło bez usprawiedliwienia na gruncie obowiązującego prawa. Sąd Najwyższy podkreślił także, że do bezpodstawnego wzbogacenia nie może dojść wskutek czynności prawnych dokonywanych przez osoby trzecie.
Weryfikacja numeru odbiorcy
Stanowisko Sądu Najwyższego uwalnia bank od odpowiedzialności wobec nadawcy błędnego przelewu, jeżeli to nadawca pomylił się, wpisując rachunek bankowy do zlecenia. Zwłaszcza w obrocie gospodarczym istotne jest, aby dokładnie sprawdzać dane odbiorcy oraz nr rachunku bankowego przed wykonaniem przelewu. Skutki mogą być trudne do odwrócenia, szczególnie w przypadku właścicieli rachunków, przeciwko którym toczy się postępowanie egzekucyjne.
